موقعيت زلزله

اکثر مردم فکر مي کنند که هرچه زمان پيش مي رود، زلزله هاي بيشتر و قوي تر روي مي دهد . اين عقيده گرچه از نظر فيزيکي و توجيه وقوع زلزله ها ممکن است منطق درستي نداشته باشد ، وليکن با توجه به سه مطلب زير بطور منطقي درست مي باشد

مطلبی به مناسبت هفته کاهش اثرات بلايای طبيعی
مقدمه: در کشور ما ، همواره شاهد تغييرات زمين شناسي ، تکتونيکي ، جوي ، زيست محيطي همراه با روند رو به رشد جمعيت درجهت توسعه پايدار هستيم . امروزه بلاياي طبيعي در کنار روند رو به رشد کشور ، گسترده ترين نگراني درزندگي مردم ما تلقي مي گردد. از بين اين بلايا زلزله به عنوان يک عملکرد باعث حيات کره خاکي ما شده و جزء قوانين کره زمين محصوب ميگردد. زلزله بارها و بارها در کشور ما تجربه مي شود ، اما براي بار ديگر هم غافلگيرانه مي آيد و در خاطره انسانها بر خلاف ساير حوادث طبيعي اثرات با شدت و مراتب قوي تري ثبت مينمايد. برخي نوعي ترس همراه با انتظار را دربرابر آن تجربه ميکنند و برخي نوعي آمادگي و توان مهار تخريب ها و کاهش تلفات ناشي از آن را پيشاپيش تدارک ديده اند . در هر حال زمين هر از چند گاهي مي لرزد ،تا ساز و کارهاي تنظيم طبيعي خود را سامان بخشد. هر چند اين لرزشها طبيعي به نظر مي رسد ولي هر چه ساز ها ي زندگي محکم تر و مسئولانه تر بنا شده باشد کمتر تحت تاثير اثرات آن قرار مي گيرد . امروزه با گسترش و توسعه شهر نشيني و شهر سازي و افزايش جمعيت ، خطر زمين لرزه بيشتر و نتايج فاجعه آميز آن زيادتر گرديده است .
زمين لرزه هاي بوئين زهرادر سال 1341،دشت بياض 1347،قير و کارزين 1350،بوشهر 1351،بندر عباس 1356، ،طبس1357 ،کرمان1360، ،رودبار 1369،اردبيل1375،بجنورد 1376، قائنات 1376،آوج 1381،بم 1382، غرب مازندران1383،زرند کرمان 1384، قشم 1384،لرستان 1385 و.....همگي ياد آور خاطرات تلخي هستند که مردم ما بابت آنها تاوان زيادي پرداخته است.متاسفانه ما هنوز سرزمين خودمان را نشناخته ايم و اگر شناخته ايم واقعيتهاي ملموس آنرا درک نکرده ايم.آيا نمي شد مانند ساير کشورهاي لرزه خيز با تجربه همانند ژاپن در اين مدت و آنهم مستمر و پيوسته به حال اين بي دفائي و ناتواني در مقابل اين رويداد طبيعي فکري نمود.بنابراين بايد با شناخت پهنه هاي خطرپذير زلزله در ايران و بررسي کارشناسي آنهاو از آنجائيکه در زلزله هائي که تا کنون بوقوع پيوسته بيشترين تلفات جاني و مالي ناشي از فروريختن ساختمانها بوده، با شناخت ساختمانهاي موجود در ايران و يافتن نقاط ضعف و قوت آنها ميتوان راهي براي مقاوم سازي آنها در جهت کاهش تلفات و خسارات ناشي از وقوع زلزله يافت و براي جلوگيري از تکرار فاجعه در آينده راه حل هاي اساسي را پيدا نمود و با عملياتي کردن آن مثل بهسازي و نوسازي ساختمانهاي روستائي و شهرهاي کوچک و همچنين نوسازي و مقاوم سازي مدارس تخريبي و ساير اقدامات مثبت ديگر که با حمايت دولت طي سالهاي اخير صورت گرفته است،با تداوم و استمرار کارها و نظارت بيشتر در آينده شاهد حداقل خسارات و تلفات ناشي از وقوع زلزله در جاي جاي ايران اسلامي باشيم.
موقعيت ايران در زمين ساخت صفحه اي و زلزله خيزي کشور
پهنه ايران زمين در بخش مياني کمربند کوهزائي و لرزه خيز آلپ – هيماليا يکي از لرزه خيز ترين مناطق جهان به شمار مي رود . در زمين ساخت صفحه اي سپر(صفحه) عربستان با راستاي شمالي با آهنگي ميان 30 تا 40 ميلي متر در سال از جنوب کشور به سوي صفحه(ورقه) اوراسيا در شمال کشور در حرکت است . نتيجه اين نزديک شدن (همگرائي) سبب کوتاه شدگي پوسته ايران زمين ، ايجاد رشته کوههاي زاگرس ( در جنوب غربي )، البرز ( در شمال) و رويداد زمين لرزه هاي به نسبت فراوان در فلات ايران زمين ميباشد . شايد بتوان گفت ايران يکي از مستعدترين کشورهاي لرزه خيزي جهان است .
بنابراين قرار گرفتن ايران در بخش مياني کمربند کوهزائي آلپ – هيماليا و موقعيت آن در يک پهنه فشاري شامل ورقه هاي عربستان در جنوب غربي و ورقه توران در شمال شرقي سبب شده اين سرزمين با فعاليت تکتونيکي بالا داراي پتانسيل لرزه خيزي زيادي بوده و هر ساله زمين لرزه هاي کوچک و بزرگي را در خود ببيند که زمين لرزه هاي شديد آن خسارت هاي مالي و تلفات جاني فراواني را طي سالهاي اخير بهمراه داشته است.
جالب اين جاست که اکثر مردم فکر مي کنند که هرچه زمان پيش مي رود، زلزله هاي بيشتر و قوي تر روي مي دهد . اين عقيده گرچه از نظر فيزيکي و توجيه وقوع زلزله ها ممکن است منطق درستي نداشته باشد ، وليکن با توجه به سه مطلب زير بطور منطقي درست مي باشد.
-1 ظهور شهرها و شهرک ها و آبادي هاي جديد در مناطق مختلف ،که اين امر باعث مي شود تا زلزله هائي که قبلا" در بيابان و در منطقه عاري از سکنه روي مي دادند ، اين بار پس از دوره بازگشت خود در منطقه اي روي دهند که تاسيسات مختلفي در آن درست شده و جمع زيادي در آن زندگي مي کنند.
-2 گسترش جمعيت و تاسيسات شهري که خود عامل ديگر افزايش خسارات و تلفات مي باشد. هرچه شهرها مدرن تر شوند، خسارات بيشتري از نظر ارزش بوجود مي آيد.
-3 پيشرفت دانش بشر درزمينه لرزه شناسي که قادراست لرزه هاي زيادي در اقصي نقاط جهان توسط دستگاههاي حساس لرزه نگاري ثبت نمايد در حاليکه در قديم خيلي از زلزله ها ثبت نمي شد. لذا به نظر مي رسد که هم اکنون زلزله ها افزايش يافته اند.
4- اخبار و اطلاعات وقوع زلزله ها که در گذشته توسط مورخان و تاريخ نويسان وگاها افراد بومي مناطق زلزله زده و آنهم در مورد زلزله هاي بزرگ صورت ميگرفت ،امروزه توسط رسانه هاي ارتباط جمعي صدا و سيما ، خبرگزاريها واصحاب جرائد به طور مرتب با هدف اطلاع رساني و فرهنگ سازي در سطح وسيعي صورت ميگيرد و مورد توجه بيشتر عموم مردم است. 
با همه اين اوصاف ايران يکي از مستعدترين کشورهاي لرزه خيز جهان است که در 30 سال گذشته بر اساس آمار و اطلاعات موجود،بيش از 10 درصد تلفات جاني در آن ناشي از زلزله بوده و تقريبا" 70 درصد از مساحت کشور يا بر روي گسل يا در حوالي آن قراردارد و بيش از 600 شهر کشور روي کمربند زلزله قرار گرفته است و تقريبا" کمتر از 3 درصد از شهرهاي کشور جزء مناطق کم خطر( از نظرزلزله) محسوب شده و 24 شهر بزرگ کشور از جمله تهران در مناطق پرخطر قرار دارند.
به طور متوسط هر هفته 2 زلزله با بزرگاي کمتر از 4 ريشتر ، هر ماه يک زلزله با بزرگي 4 و هر سال 3 زلزله به بزرگي 5 و هر 10 سال يک زلزله به بزرگي 7 يا بيشتر در ايران رخ مي دهد که گاها" اين فاصله زماني بين يک زلزله مخرب تا زلزله بعدي ديگر کمتر نيز ديده شده است.
از بين حدود 160 زلزله مخرب رخداده طي سالهاي اخير در جهان بيش از 20 درصد آن مربوط به ايران است و در يک صد سال گذشته از بين بيش از 150 هزار کشته شدگان ناشي از بلاياي طبيعي در ايران حدود 80 درصد جان خودرا در اثر زلزله از دست داده اند .

زلزله خيزي استان مازندران :
قرارگرفتن استان مازندران در قطعه اي از نوار شمالي کمربند کوهزائي و زلزله خيز آلپ- هيماليا و بخش شرقي ايالت لرزه زمينساختي البرز- آذربايجان(ايالت لرزه زمينساختي البرز-آذربايجان ،پهنه اي زلزله خيز است که نواحي شمال و شمال غرب ايران را در بر ميگيرد) آنرا در موقعيتي قرار داده که از شمال به فرونشست درياي خزروازسمت جنوب به فلات ايران مرکزي منتهي ميگردد.
در نتيجه فرايند کوهزائي البرز در بخش شمالي خود و بخش جنوبي استان شاهد روراندگي پرشيبي به طرف شمال بوده که گسلهاي فراواني را به خود ديده است ،از طرفي فعاليتهاي تکتونيکي – زمينشناسي، فرونشستگي کف خزر،باعث شکل گيري کوههاي بشدت جوان و خرد شده البرز در جنوب استان و رسوبات آبرفتي جوان در شمال آن ودر حاشيه جنوبي خزر گرديد است.
اين فعاليتهاي تکتونيکي و زمينشناسي باعث شده استان مازندران گسلهاي فراواني را به خود ببيند وتقريبا"بيش از 70 درصد ازمساحت استان و بسياري از مناطق جمعيتي شهري و روستائي آن بر روي گسل ويا در حاشيه گسلها قرارگيرد.وجود گسلهاي جنبا درمحدوده استان که عموما"از نوع گسلش راندگي و همچنين امتداد لغز است و آهنگ کرنشي پائين دارد و تغيير شکل بلوک جنوبي درياي خزر که همانندپوسته اقيانوسي عمل ميکند،لرزه خيزي استان را تقويت ميکند.
استان مازندران که همواره در طول تاريخ خود دچار تغييرات زمينشناسي و تکتونيکي فراواني شده با وجود دو گسل اصلي و فعال لرزه خيز البرز (در محدوده ارتفاعات البرز)و خزر( در جنوب استان و در بسيار جاهها تقريبا در مرز کوه و دشت)و چندين گسل فرعي و فعال( مثل گسلهاي بادله،فريم،له له بند،اوريم،بايجان،سياه بيشه،کوشکک،جواهردشت و...).وساير شکستگيهاي کوچک و بزرگي که گاها" پنهان و نهفته اند ، هر از چند گاهي باعث بروز زلزله هاي کم وبيش بزرگي در استان ميگرددو اثرات مخرب آنها همواره مشکلات فراواني براي کشاورزان و دامداران زحمتکش،روستائيان و شهرنيشينان مازندراني، در تاريخ گذشته خود بهمرا داشته است .
تاريخچه زمينلرزه هاي استان نشان مي دهد که عموما" عمق کانوني زمينلرزه ها کمتر از 35 کيلومتر(يعني زلزله هائي کم عمق) بوده و حوادثي با منشا زلزله همچون زمين لغزش،ريزش کوه و سنگ،روانگرائي و... نيز بهمراه آن در گذشته در استان رخداده است. 
آمار و اطلاعات نشان ميدهد که در 100 سال گذشته بيش از 190 زمينلرزه بزرگتر از 4ريشتر در مازندران بوقوع پيوسته که برخي از زلزله هاي تاريخي و مهيب در تاريخ گذشته استان باعث بروز خسارت و تلفات فراوان شده است و موجب بروز مشکلاتي براي ساکنين استان گرديده .که برخي از زلزله هاي مهيب آن به شرح زير ميباشد:
زمينلرزه سال 680 هجري شمسي(1301ميلادي ) فريم ساري به بزرگي6/7 ريشتر ،سال 864 (15 اوت 1485 م)پلرود - تنکابن به بزرگي 7/2 ،سال 987 (20 آوريل 1608م) رودبارات- طالقان به بزرگي 7/6، سال 1066(1687م)مازندران به بزرگي , 6/5 سال 1187(18دسامبر1808 م) طالقان-تنکابن به بزرگي 5/9 ،سال 1188(1809م)آمل به بزرگي6/5 ،سال 1204(1825 م )هراز به بزرگي6/7،اسفند 1313(5 مارس 1935م) تالاررود به بزرگي 5/8 ،فروردين 1314 (11 آوريل 1935م) کوسوت مازندران به بزرگي 6/3 ،تير 1336(2 ژوئن 1957م)سنگچال بند پي بابل به بزرگي6/8 ،مرداد 1350 (9 اوت 1971م) بابلکنار به بزرگي 5/2 ، دي 1368 (20 ژانويه 1990م)گدوک سوادکوه به بزرگي 5/9 ، خرداد 1383(28 مي 2004 )فيروز آباد کجور به بزرگي

  5/6 (6/2منابع خارجي ) و معلوم نيست زلزله بعدي کي خواهد آمد؟ يک ضرب المثل ژاپني مي گويد: "زلرله زماني مي آيد که تو آن را فراموش کرده اي".
ننيجه گيري و چند نکته ي کليدي مهم در خصوص کاهش اثرات زلزله :  
 -1پيشگيري يک ضرورت اجتناب ناپذير وکار مشترک دولت و مردم است و نياز به ايجاد يک فرهنگ غني يا تقويت آن و يا يک باور قلبي در بين جامعه مي باشد .
 -2تدبير انسان بهترين شبکه ي هوشمند است ،بنابر این از آن، براي کاهش خطرات ناشي از زلزله بايد استفاده کرد .
 -3راه تجربه شده در مورد زلزله ، روبرو شدن با زلزله و زندگي کردن با آن است وبايد فرهنگ همزيستي با زلزله در بين مردم ايجاد و تقويت شود.
  -4آمادگي و پيشگيري به معناي مصونيت صد در صد نيست، اما به معني مرگ بيش از 30 هزار نفر در يک زلزله مثل بم هم نيست.
 -5استاندارد سازي ( مقاوم سازي و افزايش ايمني ) شروع يک حرکت است که اگر با اقدام قاطع و سنجيده انجام شود به مرور زمان تبديل به يک جريان همه گير مي شود.
  - 6مهمترين بخش مهار زلزله به شيوه ي عمراني و ساخت و سازها بر مي گردد ،مانورهاي آمادگي حرکت موثر تدافعي و شخصي است .
 - 7 بهترين آموزش ايجاد ذهنيت ايمن سازي در تک تک افراد جامعه است.
  -8 بايد به امر آموزش مهارتهاي ساخت وساز درست و اصولي براي معماران ،بناها، کارگران ساختماني توجه ويژه بعمل آيد.
 - 9 در زلزله برخي نوعي ترس همراه با انتظار را تجربه مي کنند ، برخي نوعي آمادگي و توان مهار تخريب ها را تدارک مي بينند که عملکرد افراد دسته دوم قابل تحسین است .
10 - رعايت حداقل استاندارد ايمني در ساخت و ساز باعث حداقل خسارت و تلفات در زمان زلزله مي گردد و اگر کمتر از 20 درصد هزينه هاي اجرايي ساختمان سازي در جهت مقاوم سازي خرج گردد، ساختمان استاندارد در برابر زلزله خواهيم داشت.